دوازده مختصة فلسفة صدرایی

صدرالمتألهین شیرازی (979- 1045 ق) مؤسس حکمت متعالیه، برجسته ترین فیلسوف دورة اخیر تاریخ فلسفة اسلامی است. فلسفة اسلامی، با ظهور صدرا به رنگی تازه و عرصه ای جدید درآمد. از این پس، در هم آمیزی فلسفة یونانی، اشراقی، عرفان و نیز مهم تر از همه متون وحیانی، بنیاد رفیع فلسفه ای را بنا نهاد که مدار همة مباحث فلسفی ایرانی و کانون شرح و تفسیر فیلسوفانة همة اندیشوران قرار گرفت. فلسفة صدرایی چیزی بسی بیشتر از حکمت یونانی، نگاه اشراقی و کلام ایمانی است. گویا همة اینها هست و هیچ کدام نیست. هرچند در باب فلسفة صدرایی فراوان نگاشته اند، بی گمان هنوز تبیین مختصات فلسفی آن به تحقیق و در سنجش با دیگر فلسفه های اسلامی نیازمند پژوهش هایی افزون تر است. در فلسفة صدرایی عناصری بنیادین در کارند که شاکلة آن را می سازند و این دستگاه فلسفی را از فلسفه های مشایی، اشراقی و عرفان تمایز می بخشند. از دیگر سو، بسیاری از مباحثی که رنگ کلام و الاهیات دارند و در تاریخ اندیشة اسلامی طی سده ها بحث و بررسی شده اند، در این فلسفه تشخص، بسط و اغلب راه حل می یابند. از این منظر نیز، دستگاه فلسفة صدرایی درخور اعتناست؛ زیرا تلاشی متفاوت برای حل بسیاری از معضلات مفاهیم دینی و ایمانی به شمار می آید. این فلسفه می تواند در عرض کلام اسلامی، الاهیات شیعی و برخی از نحله های فکری اسلامی، روشن کنندة بسیاری از تاریکی های غریب اندیشة دینی و مفاهیم غامض کتاب و سنت باشد.